Γουσντιλία: Η συνθηματική γλώσσα στον Πόντο!
Της Λένας Σαββίδου
Ποιος δε θυμάται αλήθεια, την μυστική γλώσσα που ως παιδιά είχαμε καθιερώσει με τους φίλους μας να μιλούμε και την ονοματίζαμε «τα κορακίστικα». Μας βοηθούσε να λέμε ότι θέλουμε, χωρίς οι μεγάλοι να καταλαβαίνουν τα περί των συνομωσιών μας και να φαινόμαστε και έξυπνοι στους υπόλοιπους που δεν ομιλούσαν καμιά άλλη ξένη γλώσσα πέρα των τετριμμένων και γνωστών Ευρωπαϊκών, Αγγλικά από το φροντιστήριο, Γαλλικά από το σχολείο κι άντε και κάποιοι, κάποια λίγα Γερμανικά από τους θείους τους που ήσαν μετανάστες.
Αν νομίζουμε όμως πως μόνον εμείς ως παιδιά είχαμε το προνόμιο μιας δικής μας γλώσσας αυταπατώμεθα και δη οικτρά! Το αυτό έκαμαν ως παιδιά και οι παππούδες μας στον Πόντο! Τότε βέβαια δεν τα ονομάτιζαν «κορακίστικα» μα γουσντιλία!
Το πότε ξεκίνησε η χρήση της μυστικής αυτής γλώσσας στον Πόντο δεν το γνωρίζουμε με σιγουριά. Μαρτυρία του Δ. Οικονομίδη μας αναφέρει πως σίγουρα μιλιόντουσαν στην Αργυρούπολη του 1870 και πως ο ίδιος τα μιλούσε με τους φίλους τους ως νεαρός. Όμοια με τα κορακίστικα, τα γουσντιλία χρησιμοποιήθηκαν για να κρύψουν από τα περίεργα αυτιά των μεγάλων, τα μυστικά των παιδιών. Η γλώσσα αυτή βασιζόταν πάνω στην καθομιλουμένη κι έτσι το παιδί δε χρειαζόταν να σχηματίσει νέα γραμματική, λεξιλόγιο ή φωνητική. Απλά έπαιρνε την λέξη που ήθελε, τη χώριζε σε συλλαβές και πριν από την κάθε συλλαβή ή μετά από αυτήν έβαζε μια συνθηματική λέξη ή μια συνθηματική συλλαβή πχ όπως το «goudi»
Ας φέρουμε ένα παράδειγμα. Έστω πως θέλουμε να πούμε μυστικά τη λέξη «ο Γουρζουλᾶς»**. Αρχικά τη χωρίζουμε σε συλλαβές: ο-Γουρ-ζου-λᾶς. Έπειτα μπροστά από κάθε συλλαβή βάζουμε το αγαπημένο μας πρόθεμα, έστω το «goudi». Έτσι έχουμε μια νέα λέξη με το άρθρο της στα γουσντιλία: goudi ο- goudi Γουρ- goudi ζου- goudi λᾶς.
Μια παραλλαγή που την απαντούμε στην περιοχή της Αργυρούπολης πάλι είναι η χρήση του γράμματος ρω ως εξής: Έχουμε τη φράση: νέbρε μἀκούς ντό λέει σε ἀβοῦτος (μτφ. νέπε, μην ακούς τι σου λέει αυτός)
Χωρίζουμε σε συλλαβές: νέ-bρε μἀ-κούς- ντό- λέει- σε- ἀ-βοῦ-τος
Βάζουμε σε κάθε συλλαβή το γράμμα ρ κι έπειτα βάζουμε να το ακολουθεί το φωνήεν της συλλαβής μας: νέρε-bρερε μἀρα-κουρούς- ντόρο- λέειρεει- σερε- ἀρα-βοῦρου-τορος*** . Σε αυτήν την παραλλαγή βλέπουμε εμφανείς ομοιότητες με την Κυπριακή μυστική γλώσσα , όπως αυτήν την συναντούμε σε παραδοσιακά τραγούδια της Μεγαλονήσου. Για παράδειγμα στην «Τηλλυρκώτισα» όπως τη διέσωσε στις 78 στροφές ο Άρχων Πρωτοψάλτης της Κυπριακής εκκλησίας, Θεόδουλος Καλλίνικος, τον ακούμε να τραγουδά:
«Έσσει*** έ-βερεβέ-ναν ά-βαραβά-στρον
τσ’ εν’-βερέ μιτσίν****μες στους-βουρουβούς
εφτά-βαραβά πλανή-(βηρηβή)***** -τες
μα-βαρά-β(υ)ρο μά-(βαρά)-τα μου, όπου τα βερεβε, βαραβα κτλ ως συνδυασμοί των γραμμάτων Βήτα και Ρω παίρνουν το φωνήεν της συλλαβής που… «κρύβουν» και σχετικώς με αυτό το φωνήεν, σχηματίζονται και αναπτύσσονται.
Στην Τραπεζούντα αλλά και στην Αργυρούπολη οι έφηβοι συνήθιζαν ένα άλλο είδος γουσντιλίων που ήταν κάτι τι δυσκολότερο από τα γουσντιλία των μικρών παιδιών. Τι έκαμαν αυτοί: χώριζαν τις λέξεις μέσα στην πρόταση σε συλλαβές και ξεκινούσαν να τις προφέρουν από το τέλος προς την αρχή! Ένα πολύ ωραίο παράδειγμα που δίδει ο Οικονομίδης στη σχετική μελέτη του είναι και το παρακάτω:
λα-πολλ-τες-ψευ-ἔν’-τος-βοῦ-ἀ δηλαδή, πολλά ψεύτες ἔν’ ἀβοῦτος (μτφ. Πολύ ψεύτης είναι αυτός).
Στην κατηγορία των γουσντιλίων ανήκει και η χρήση ορισμένων λέξεων που όμως χρησιμοποιούνται συνθηματικά με άλλην σημασία από την αρχική τους. Για παράδειγμα η λέξη ἀλεπός μπορεί να σημαίνει την γνωστή μας αλεπού μα στη συνθηματική της χρήση δείχνει τον Τούρκο, γιατί οι δικοί μας τον θεωρούσαν πονηρό ως αλεπού. Άλλο παράδειγμα το μαυροζώμ’ που στην κυριολεξία είναι το μαύρο ζουμί μα στη συνθηματική γλώσσα γίνεται ο γνωστός μας καφές. Κι αυτό το είδος των γουσντιλίων χρησιμοποιούνταν κυρίως από ενήλικες κι όχι από παιδιά. Τους βοηθούσε να μιλούν συνθηματικά και να μην γίνονται έτσι αντιληπτοί, εν μέσω Τούρκων που πολλοί από αυτούς κατανοούσαν σε καλό βαθμό την Ποντιακή.
*Η λέξη γουσντιλία είναι σύνθετη και προέρχεται από τις Τουρκικές λέξεις kuş που σημαίνει πτηνό και dil που σημαίνει γλώσσα. Στον ενικό αριθμό έχουμε την σύνθετη λέξη kuşdilin (κουσντιλίν) που σημαίνει γλώσσα των πτηνών. Οι Τούρκοι εννοούσαν με αυτήν την ακατάληπτη γλώσσα των νηπίων, ενώ οι Πόντιοι εννοούσαν την συνθηματική γλώσσα, τα κορακίστικα, την «αργκό» των Γάλλων. Ο Οικονομίδης στη μελέτη του ζητά να το προσέξουμε πολύ το σημείο αυτό, γιατί μπορεί η ονομασία της συνθηματικής γλώσσας να έχει επιρροές από την Τουρκική αλλά μόνον στην ονομασία της. Για τον λόγο αυτόν έδωσα και στο παραπάνω κείμενο το παράδειγμα της Κυπριακής μυστικής λαλιάς, για να γίνει κατανοητό πως η ουσιαστική συσχέτιση κι όχι αυτή που απορρέει της ονομασίας γίνεται με αντίστοιχα φαινόμενα στον Ελλαδικό χώρο. Ο Οικονομίδης, πιο πλουραλιστικός στο σημείο αυτό, δίδει ως παράδειγμα τα γνωστά μας από τη σχετική μελέτη του Τριανταφυλλίδη «Ντόρτικα» της Ευρυτανίας.
**Ο Γουρζουλᾶς είναι φανταστικό λαϊκό πρόσωπο. Είναι ηλικιωμένος, ενίοτε καπνίζει τσιμπούκι και μπαίνει στα σπίτια φέρνοντας μαζί του την αρρώστια. Τον συνέδεαν με την πανούκλα.
*** Όταν η τελική συλλαβή της λέξης αποτελείται από περισσότερα των δύο γραμμάτων πχ στο ἀ-βοῦ-τος το τος, τότε το ρ αφού πάρει το κατάλληλο φωνήεν, στην περίπτωση μας το ο και γίνει ρο, παίρνει και το τελικό σύμφωνο της λέξης, ἀρα-βοῦρου-τορος.
*** Έσσει-έχει, ακούγεται ως εσσέ
**** μιτσίν-μικρό
***** Τα συνθετικά σε παρένθεση δεν τα αποδίδει ο Καλλίνικος, τα απαντούμε όμως σε νεώτερες καταγραφές.
Βασική βιβλιογραφία:
ΤΑ ΓΟΥCHDIΛΙΑ ΕΝ ΠΟΝΤΩ- Δ.Η. Οικονομίδου. Αρχείον Πόντου. Τόμος έβδομος. Αθήνα 1937.
Δείτε το βίντεο στο τέλος του άρθρου.
Άλλα άρθρα της κ. Λένας Σαββίδου:
Οι τελευταίοι δράκοι στον Εύξεινο Πόντο
Δεισιδαιμονίες και προλήψεις για την περίοδο της λοχείας από τον Εύξεινο Πόντο
Ο Άι Γιώργης στον Πόντο: Ο Άγιος, το σφογγάτο και η αχαριστία των καπεταναίων!
Μήδεια στην ποντιακή διάλεκτο
